Recensie ‘Krantenpaus’ door prof. Jan Y.H.A. Jacobs, emeritus hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Katholieke Universiteit Tilburg. Gepubliceerd op de website Trajecta, een internationale ontmoetingsplaats voor onderzoekers over de interactie tussen religie, cultuur en samenleving in de geschiedenis van de Nederlanden. 

(Geplaatst op 20 april 2018, hieronder een ingekorte versie)

Titel en ondertitel van deze met veel vaart geschreven biografie staan op enigszins gespannen voet met elkaar. Van een paus, ook al is het dan een krantenpaus, verwacht men niet onmiddellijk dat hij ook oorlogen voert. De niet zo fraai klinkende hoofdtitel Krantenpaus is wellicht een speelse verwijzing naar de titel van dat andere boek, Krantebeest geheten uit 1993, waarin Joop Lücker, voormalig hoofdredacteur van de Volkskrant en een van de belangrijkste concurrenten van Frequin, geportretteerd wordt.

(…)

Krantenpaus wordt door de auteurs van dit boek aangeduid als een “journalistieke biografie” (p. 7). Wat zij daar precies mee bedoelen, is mij niet geheel duidelijk, ook al schrijven zij dat zij “het leven en werk van Frequin en zijn tijd in journalistieke stijl (willen) beschrijven”… en wel “volgens onze journalistieke mores, dat wil zeggen dat we in de eerste plaats de feiten laten spreken” (p. 8). Probleem is natuurlijk: Wiens feiten? Die van Frequin, bijvoorbeeld in zijn gepubliceerde geromantiseerde herinneringen aan zijn belevenissen in de gevangenisbunker van kamp Vught uit 1955 of die uit zijn veelvuldig geraadpleegde persoonlijke correspondentie, die zich op het Katholiek Documentatie Centrum (KDC) in Nijmegen bevindt? Of gaat het om de feiten die het resultaat zijn van een gedocumenteerde reconstructie van alle voor dit levensverhaal relevante data et gesta, ingebed in de tijd en het milieu waarin dat leven zich tussen 1914 en 1998 heeft afgespeeld? De auteurs zijn ontegenzeggelijk voor die tweede categorie feiten gegaan, maar dat neemt niet weg dat Frequin met zijn versie van de werkelijkheid een sterke stempel op deze biografie heeft kunnen drukken.

(…)

Beide auteurs, die zelf ook als journalist/redacteur bij De Gelderlander werkzaam zijn geweest, hebben ten behoeve deze – geslaagde – coproductie, alleen of samen en gespreid over een drietal langere perioden, met in totaal veertig personen gesproken. Met enkelen zelfs meermalen. Dat leverde veel inside informatie op, onder meer over de oorlogen die Frequin, getuige de ondertitel, tijdens zijn leven heeft gevoerd.

Met die oorlogen doelen de auteurs in hun Epiloog vooral op de strijd die Frequin na 1945 steeds weer opnieuw heeft moeten leveren met ‘de demonen’ van de Tweede Wereldoorlog: de herbeleving van zijn ervaringen in juni 1943 in het Arnhemse Huis van Bewaring en meer nog van zijn gevangenschap van 12 mei tot 27 september 1944 in achtereenvolgens Arnhem, Vught en Utrecht vanwege zijn activiteiten voor het illegale blad Katholiek Kompas. Maar er was ook nog een andere demon die hem heel zijn verdere leven is blijven achtervolgen: zijn lidmaatschap van en activiteiten voor het extreemrechtse fascistische Nationaal Front van september 1940 tot medio december 1941.

Hoofdstuktitels als ‘Terug in de loopgraven’, ‘Hanengevechten’ en ‘De overval’ maken nog weer een andere oorlog van Frequin zichtbaar: die tegen kranten en uitgeverijen van de concurrentie. Daarbij richtte hij zijn pijlen vooral op de Volkskrant en – in 1971/’72 – op het krantenconcern van De Telegraaf.

In de loop van die oorlog heeft hij ‘zijn’ krant van een katholiek en bisschopgetrouw zuilmedium gemaakt tot een dagblad waarin christendom en humanisme elkaar ontmoetten (p. 234 en 263). Spijtig is dat de auteurs in hun Epiloog niet laten zien hoe De Gelderlander vanaf begin jaren zeventig de waarden die met dat christendom en dat humanisme zijn verbonden, in berichtgeving en achtergrond zichtbaar heeft gemaakt. Welke rol speelden bijvoorbeeld de hoofdredactionele commentaren hierin? En in hoeverre paste de persoonlijke column Mensen die Frequin onder zijn vaste pseudoniem Willem de Wael elke week aan zijn lezers voorschotelde (zie p. 216), bij dit nieuwe, aan de geest van de tijd beantwoordende profiel? Ook had ik graag gezien dat de auteurs een – ongepubliceerde – bron als ‘Herinneringen van Louis Frequin hoofdredacteur 1945-1977)’ in hun Voorwoord ‘gewogen’ hadden.

Maar deze kanttekeningen nemen niet weg dat de auteurs met deze biografie erin geslaagd zijn een fraai evenwicht te creëren tussen het persoonlijke en publieke leven van een man die inderdaad jarenlang een krantenpaus is geweest, in elk geval van De Gelderlander.

Jan H.Y.A. Jacobs

De volledige bespreking staat op de website Trajecta.

 

================================================

Bespreking ‘Krantenpaus’ in de boekenbijlage van NRC Handelsblad, 22 februari 2018

De oorlog liet hem nooit los

door Pien van der Hoeven

Louis Frequin (1914-1998) was een journalist pur sang. Toen hij hoorde dat A. den Doolaard net was teruggekeerd uit Praag, waar deze als een van de weinige Nederlanders getuige was geweest van de communistische staatsgreep van maart 1948, stapte hij onmiddellijk met een fles jenever onder de arm in de auto. Onaangekondigd belde hij aan bij de dan al bekende schrijver en stem van Radio Oranje en vroeg om een reportage voor zijn krant, de Gelderlander.

Den Doolaard (1901-1994), die Frequin alleen van naam kende, stemde in onder het motto ‘wie ’t eerst komt, ’t eerst maalt’.

Tot zijn verbazing bleef Frequin bij hem thuis wachten, totdat hij een eerste stuk geschreven had. Dat nam Frequin mee terug naar Nijmegen om het meteen in de krant te zetten. Het was het begin van een vruchtbare samenwerking; Den Doolaard zou meer dan veertig jaar voor de Gelderlander schrijven.

Dat Frequin de vrijdenkende domineeszoon Den Doolaard aan zijn krant verbond, paste bij zijn streven om van de Gelderlander meer te maken dan alleen een spreekbuis van de katholieke kerk en partij, die alle katholieke kranten tijdens de verzuiling waren. Onder zijn leiding groeide de Gelderlander uit tot een spraakmakende krant en verviervoudigde de oplage tot 140.000. Tijdens de jaren zestig wist Frequin de bakens op tijd te verzetten en de krant een open karakter te geven, die ook niet-katholieken en ontzuilde katholieken aansprak.

Frequin was ook een pionier op radio en televisie, maar die rol komt er in het boek van Hélène van Beek en Louis van de Geijn wat karig vanaf. Beide auteurs hebben zelf jarenlang voor de Gelderlander gewerkt en hun aandacht gaat dan ook uit naar de krant. In sommige hoofdstukken schuift Frequin daarbij iets te veel naar de achtergrond. Elders rijst hij echter als man van vlees en bloed op uit de pagina’s van deze vlot geschreven en goed gedocumenteerde biografie.

Frequin verliet voortijdig het kleinseminarie en ging al op vijftienjarige leeftijd aan de slag als correspondent in de Overbetuwe voor de Arnhemse editie van de Gelderlander. Hij was niet de enige die zich in die tijd met een afgebroken opleiding alsnog bewees in de journalistiek; ook journalisten als H.J.A. Hofland en Jan Blokker waren gesjeesde studenten.

Frequin werd in 1945 op zijn 31ste al hoofdredacteur en zou dat ruim dertig jaar blijven. Toch droeg het feit dat hij zijn school niet had afgemaakt bij aan een minderwaardigheidscomplex dat als een rode draad door zijn leven liep. Zijn enorme drive is gedeeltelijk daaruit te verklaren. Hij streed tegen de discriminatie van katholieken en tegen de achterstelling van de provincie tegenover de Randstad. Zelfs de correspondent die de Gelderlander als een van de weinige kranten in Indonesië had tijdens de dekolonisatieoorlog, Henk van Maurik, verklaarde de opmerkelijke vrijheid die hij van Frequin kreeg om kritisch verslag te doen, aan de hand van diens minderwaardigheidscomplex; Frequin had zich willen bewijzen tegenover de landelijke kranten die het nieuws uit Indonesië niet uit de eerste hand hadden.

Zie hier voor de volledige recensie.

===========================================================

 

 

Louis Frequin liet zich na de oorlog voorstaan op zijn tijd in het verzet. De biografen zijn echter kritisch over zijn oorlogsverleden. Dat hij anti-Duits was staat, voor hen buiten twijfel. Maar ze vinden ook dat hij nooit overtuigend heeft afgerekend met het verwijt dat hij een fascist zou zijn.  Frequin was in 1940 en 1941 lid van het Nationaal Front, een fascistoide organisatie die wel fel gekant was tegen de NSB. Het Nationaal Front kwam voort voort uit het Zwart Front, een club die openlijk fascistisch was. Volgens Frequin was er een groot verschil tussen beide organisaties, maar Van de Geijn omschrijft dat als het verschil tussen ‘het Vlaams Blok en het Vlaams Belang’. “Tien dagen na de opheffing van het Zwart Front werd het Nationaal Front opgericht.”

 Van de Geijn en Van Beek rekenen het Frequin aan dat hij later niet volmondig afstand nam van zijn periode bij het Nationaal Front. Hij nam bij de krant mensen in dienst die bij die organisatie hadden gezeten. Ze stellen dat Frequin niet heeft kunnen bewijzen dat hij de organisatie verliet, voordat deze door de Duitsers werd verboden.  Waarom was hij er lid van geworden? Van de Geijn: “Ik denk omdat hij vond dat de gevestigde partijen machteloos waren tegen de Duitsers. Het Nationaal Front wilde het parlement afschaffen en vervangen door belangengroepen die in botsing met elkaar tot beleid zouden komen. Het meest zorgelijk vind ik dat die club uitgesproken antisemitisch was.”

Frequin was trots op zijn verzetsverleden. Hij had onderduikers in huis en was vanaf 1943 betrokken bij het illegale blad Katholiek Kompas. In mei 1944 werd hij opgepakt door de Duitsers en gevangen gezet in Kamp Vught. Hij werd mishandeld en maakte een schijnexecutie mee. Later werd hij naar een gevangenis in Utrecht overgebracht. In september 1944 kwam hij vrij. De toedracht daarvan was onduidelijk. Of hij vrijgelaten werd, ontsnapte of een bewaker omkocht – het is met zekerheid niet te zeggen.

 

===================================

Biografie van ‘Krantenpaus’ Louis Frequin